راه‌اندازی سیستم‌های کشت بدون خاک در دانشگاه مراغه؛ تحولی در آموزش کشاورزی و مدیریت گلخانه

در راستای ارتقاء کیفیت آموزشی و پژوهشی در کشاورزی، دانشگاه مراغه اقدام به راه‌اندازی مجموعه‌ای از انواع سیستم‌های کشت بدون خاک (هیدروپونیک و ایروپونیک) کرده است. این سیستم‌ها برای تمامی دانشجویان دانشکده کشاورزی با گرایش‌های مختلف، فرصتی فراهم می‌آورد تا با روش‌های روز تولید محصولات گلخانه‌ای آشنا شده و بطور عملی و علمی بر توانایی‌های خود را ارتقاء دهند و مهارت‌های لازم را کسب نمایند. راه‌اندازی این مجموعه به دانشگاه مراغه کمک می‌کند تا با تربیت نیروی انسانی توانمند و آشنا به تکنولوژی روز، در راستای اسناد بالادستی مانند قانون برنامه توسعه هفتم کشور، سند ملی سازگاری با کم آبی و سند ملی امنیت غذایی در افق ۱۴۱۲ حرکت کند و به رسالت اجتماعی خود عمل نماید.  
 
راه‌اندازی سیستم‌های کشت بدون خاک گامی مؤثر در راستای تحقق اهداف مصوب اسناد بالادستی  
 
دکتر اسفندیاری رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه در این خصوص گفت: ما در داخل مجموعه‌ای هستیم که ۵ نوع سیستم کشت هیدروپونیک و آیروپونیک در آن راه‌اندازی شده است. این مجموعه به همت ریاست محترم دانشگاه و حمایت‌های مالی ایشان به واقعیت پیوسته است. همچنین از مدیر گروه و همکاران گروه باغبانی و سایر افرادی که در راه‌اندازی این مجموعه نقش داشتند، قدردانی می‌کنم. 
 
وی افزود: یکی از چالش‌های اصلی کشور، تغییر اقلیم و کاهش حجم آب تجدیدپذیر است. در اسناد بالادستی کشور، مانند سند ملی امنیت غذایی و سند هفتم توسعه پیشرفت، هدف‌گذاری شده است که میزان مصرف آب در بخش کشاورزی به ۶۱ میلیارد مترمکعب در سال کاهش یابد. همچنین هدف‌گذاری شده است که میزان تولید محصولات کشاورزی در گلخانه‌ها از ۳ میلیون تن فعلی به ۱۵ میلیون تن در سال در افق ۱۴۱۲ افزایش پیدا کند. 
 
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه ادامه داد: برای دستیابی به این اهداف، آموزش دانشجویان و تربیت کارشناسان ماهر در زمینه کشت هیدروپونیک و آیروپونیک ضروری است. این مجموعه به منظور آموزش دانشجویان بومی منطقه و فراهم کردن فرصت‌های شغلی و آموزشی برای آن‌ها راه‌اندازی شده است. 
 
در نهایت، دکتر اسفندیاری خاطرنشان کرد که در اسناد بالادستی کاهش مصرف آب در کشاورزی و افزایش بهره وری آب در کشاورزی هدف‌گذاری شده است و لازم است دانشگاه‌ها با تربیت نیروی انسانی به دستیابی این اهداف کمک نموده و در ایفای نقش رسالت اجتماعی خود مؤثرتر عمل نمایند.

آموزش کشاورزی به سبک نوین در دانشگاه مراغه
 دکتر ابراهیم‌زاده، عضو هیئت علمی گروه آموزشی علوم و مهندسی باغبانی دانشگاه مراغه در مصاحبه با خبرنگار روابط عمومی دانشگاه، به معرفی مجموعه جدید گلخانه‌های آموزشی پرداخت که به دانشجویان مقاطع مختلف این دانشگاه ( کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری)  فرصت یادگیری روش‌های نوین کشاورزی را فراهم می‌آورد.
وی در این زمینه اظهار داشت: مجموعه‌ای که امروز در دسترس دانشجویان قرار گرفته است، برای آموزش به‌روزترین سیستم‌های کشت بدون خاک، یا همان هیدروپونیک، طراحی شده است. هدف ما این است که دانشجویان با این روش‌ها آشنا شوند و قادر به استفاده از این تکنیک‌ها، پس از فارغ التحصیلی در مدیریت گلخانه های مدرن باشند.این سیستم‌ها نه تنها برای آموزش تخصصی دانشجویان علوم باغبانی در مقاطع مختلف طراحی شده‌اند، بلکه به‌منظور ارائه آموزش‌های دانشجویان رشته‌های مختلف کشاورزی، نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

سیستم‌های هیدروپونیک؛ پاسخ به چالش‌های کشاورزی سنتی
دکتر ابراهیم‌زاده، استاد مجری این پروژه، در توضیح بیشتر در مورد سیستم‌های هیدروپونیک اظهار داشت: در کشاورزی سنتی، ما معمولاً به خاک به‌عنوان بستر اصلی کشت اتکا داریم. اما در سیستم‌های هیدروپونیک، خاکی وجود ندارد و گیاهان عناصر غذایی را بصورت محلول غذایی آماده و متعادل مستقیما در اختیار میگیرند. این روش‌ها به‌ویژه در شرایطی که خاک‌های حاصلخیز هر روز به دلایل مختلف از جمله بهره‌برداری نادرست و اثرات انواع فرسایش‌ها رو به کاهش هستند، بسیار مؤثر و پایدار به‌نظر می‌رسند.
وی افزود: محدود بودن زمین‌های حاصلخیر بویژه در کشوری مانند ایران با محدودیت‌های شدید منابع آبی در کنار افزایش نیاز به تولید مواد غذایی، استفاده از این سیستم‌ها را ضروری کرده است و توسعه این روشهای مدرن و کارآمد می‌تواند کمک بزرگی به افزایش بهره‌وری کشاورزی کند.

مزایای سیستم‌های هیدروپونیک در کشاورزی مدرن 
دکتر ابراهیم‌زاده به بیان مزایای سیستم‌های هیدروپونیک در مقایسه با کشاورزی سنتی پرداخت و گفت: یکی از بزرگ‌ترین مزایای این سیستم‌ها، صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف آب و سایر نهاده‌های کشاورزی است. در سیستم‌های هیدروپونیک، میزان مصرف آب به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و در عین حال عملکرد محصولات و کیفیت آن‌ها بطور بسیار چشمگیری افزایش می‌یابد. به‌علاوه، در این روش‌ها،  امکان آلودگی‌ها و بیماری‌ها به حداقل می‌رسند، زیرا خاک که معمولاً منبع آفات و عوامل بیماری‌زاست، در این سیستم‌ها حذف می‌شود. 
وی همچنین به این نکته اشاره کرد که سیستم‌های کشت بدون خاک (Soilless culture)، امکان استفاده از بسترهای مختلف غیر خاکی که اکثراً استریل نیز هستند برای سالیان متوالی را فراهم می‌آورند. بسترهای غیر خاکی مورد استفاده در این سیستم ها مانند پرلیت، ورمیکولیت، ماسه، پیت ماس و غیره قابلیت استفاده مجدد و متوالی را دارند. این ویژگی‌ها از مزایای اصلی سیستم کشت هایدروپونیک است که در کشاورزی مرسوم (کشت در بستر خاک) مقدور نیست.

آموزش کاربردی و پژوهش در گلخانه‌های دانشگاه مراغه
در این مجموعه، کشت و تولید گیاهان در پنج نوع سیستم هیدروپونیک شامل سیستم های NFT، هواکشت (ایروپونیک)، فلوتینک و ...  فراهم شده است و علاوه بر اینکه محیط آموزشی برای دانشجویان می‌باشد، برای  پژوهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و انجام طرح‌های تحقیقاتی نیز بکار می‌رود. به گفته‌ی دکتر ابراهیم‌زاده، این مجموعه اختصاصاً برای آموزش دانشجویان کارشناسی مهندسی  علوم باغبانی و همچنین دانشجویان ارشد در گرایش‌های مدیریت گلخانه طراحی شده است. در عین حال، در برنامه است تا این سیستم‌ها را برای سایر رشته‌های کشاورزی نیز در دسترس قرار دهیم.
وی افزود:  ما با راه‌اندازی این مجموعه به‌ویژه به‌دنبال آشنایی دانشجویان با فناوری‌های نوین کشاورزی هستیم تا بتوانند به‌خوبی از این روش‌ها در آینده استفاده کنند و به‌ویژه در تولیدات تجاری و صنعت گلخانه‌ها فعالیت کنند.

گسترش سیستم‌های هیدروپونیک و برنامه‌های دانشگاه مراغه
دکتر ابراهیم‌زاده در ادامه به برنامه‌های آتی دانشگاه مراغه برای گسترش سیستم‌های هیدروپونیک اشاره کرد و گفت: ما به‌دنبال گسترش این سیستم‌ها به سالن‌ها و گلخانه‌های دیگر هستیم. هدف ما این است که دانشجویان با انواع مختلف سیستم‌های هیدروپونیک آشنا شوند و بتوانند از این تکنولوژی‌ها در مقیاس‌های بزرگتر و حتی در بخش‌های تجاری استفاده کنند.
وی همچنین تأکید کرد که این پروژه علاوه بر آنکه در خدمت دانشجویان دانشگاه مراغه خواهد بود، برای علاقه‌مندان، کارشناسان و تولید کنندگان خارج از دانشگاه نیز دوره‌های آموزشی و ورکشاپ‌های تخصصی برگزار خواهد شد.

قدردانی از همکاران و حمایت‌های مدیران دانشگاه
وی در پایان سخنان خود از همکاران علمی گروه علوم باغبانی، کارشناسان گروه به ویژه دکتر مریم رفیعی، کارشناس مستقیم این پروژه، تشکر کرد و گفت: این پروژه به همت همکاران عزیز ما و  بویژه حمایت‌های رئیس محترم دانشکده، دکتر اسفندیاری، راه‌اندازی شده است. همچنین لازم می‌دانم از آقای مهندس آهنگاران، از دانش‌آموختگان موفق دانشگاه مراغه که در پیاده‌سازی این مجموعه آموزشی به ما کمک زیادی کردند، تشکر کنم.
 

در گزارش ویدیویی، توضیح اجمالی از انواع سیستم های کشت بدون خاک در دانشگاه مراغه را از دکتر مریم رفیعی کارشناس این مجموعه بشنوید.